Πράσινος καπιταλισμός: η σύγχρονη μορφή κυριαρχίας(;)

Πράσινος καπιταλισμός: η σύγχρονη μορφή κυριαρχίας(;)
«Πράσινο, το αναγκαίο συστατικό του κόκκινου» ήταν, στη δεκαετία του ‘80, ένα από τα δημοφιλή συνθήματα στους κόλπους της Νέας Αριστεράς σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Σήμερα μπορούμε να πούμε: «Πράσινο, το νέο συστατικό του καπιταλισμού». Πράσινος καπιταλισμός λοιπόν, ο σύγχρονος και μοντέρνος τομέας δραστηριότητας του κεφαλαίου. Που δεν παύει να είναι καπιταλισμός: η συσσώρευση και η εκμετάλλευση παραμένουν. Ο πράσινος καπιταλισμός στην ουσία του, δεν αποτελεί κάτι το διαφορετικό από τον καπιταλισμό που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Αποτελεί μια ενεργό και κατάλληλα προσαρμοσμένη -σε νέους «αναγκαίους» τομείς- ιδεολογία, που υποστηρίζει τον μετασχηματισμό κάποιων πτυχών του συστήματος αφήνοντας όμως αναλλοίωτες τις γενεσιουργές αιτίες-κρίσεις που δημιουργεί.
Οι κατασκευασμένοι μύθοι περί προόδου της ανθρωπότητας μέσω συγκεκριμένων ιεραρχικών συστημάτων κοινωνικής οργάνωσης και η περιβόητη ανάπτυξη, οδήγησαν με συστηματικό τρόπο στη λεηλασία ανθρώπων και φύσης. Αλλά οι οικολογικές καταστροφές έχουν πάντα σχέση με τον ανθρωποκεντρικό-εξουσιαστικό χαρακτήρα του δυτικού πολιτισμού και λογίζονται μονάχα ως παράπλευρες απώλειες. Αλλά και αυτές τις κρίσεις το σύστημα επιδιώκει να τις εκμεταλλευθεί, και γι’ αυτό εισάγει στο λεξιλόγιο του νέους εύηχους όρους όπως «βιώσιμη, αειφόρο ανάπτυξη» ως ένα νέο ιδεολόγημα που έρχεται να αντικαταστήσει το προηγούμενο. Έτσι το δίπτυχο ανάπτυξη-καπιταλισμός, συμπληρώνεται τώρα από το βιώσιμη ανάπτυξη-πράσινος καπιταλισμός.
Έτσι διαβάζουμε καθημερινά στις εφημερίδες ότι πχ. η General Electric θα διπλασιάσει τις επενδύσεις στους τομείς της αιολικής και ηλιακής ενέργειας, οι οποίες θα φτάσουν τα έξι δισ. δολάρια μέχρι το 2010, ότι η Toyota κατασκευάζει τα πρώτα της υβριδικά αυτοκίνητα, η General motors «οικολογικά» 4Χ4… και από κοντά έχουμε κατασκευή οικολογικών ψυγείων, πλυντηρίων…δημιουργώντας έτσι τον πράσινο καταναλωτή. Η αντίθεση μας στον πράσινο καπιταλισμό δεν νοείται χωρίς την κριτική στον πράσινο καταναλωτή, που εξαντλεί την σχέση του με τη φύση και το περιβάλλον μόνο στην αγοραστική του δυνατότητα, δημιουργώντας αναπόφευκτα ελιτισμό κατανάλωσης. Η επιλογή για παράδειγμα διατροφής αγαθών οικολογικής γεωργίας παρότι συνιστά μια θετική στάση, είναι πιθανό να ταυτοποιεί την αγοραστική επιλογή με μια αντι-συστημική πράξη αντίστασης.
Απ’ την άλλη πλευρά αρκετοί που δραστηριοποιούνταν κάποτε στο λεγόμενο οικολογικό κίνημα με ριζοσπαστικό τρόπο, διευθύνουν σήμερα μεγάλες εταιρίες bio, φαινόμενο που συναντάται κυρίως στη Γερμανία, των πολυπληθών οικολόγων-πράσινων και αυτόνομων, ενσωματωμένων πια στον πράσινο καπιταλισμό. Ίσως δεν είναι λάθος αυτό που έχει γραφεί, ότι δηλαδή: «Ο πράσινος καπιταλισμός είναι ο απόηχος της ήττας των οικολογικών κινημάτων. Η οικολογία σταδιακά αποσυνδέθηκε από τα ριζοσπαστικά πολιτικά της χαρακτηριστικά, και από τρόπος ζωής και συνολική κοσμοθεωρία ξέπεσε σε ένα ανούσιο lifestyle πλαισιωμένο από πράσινης ευαισθησίας καταναλωτικά προϊόντα και υπηρεσίες. Αυτά τα προϊόντα και αυτές τις υπηρεσίες έρχεται να πουλήσει σήμερα ο πράσινος καπιταλισμός και σίγουρα υπάρχουν πολλοί που καμαρώνουν αποκτώντας τα.» Αλλά αυτές οι κακοτοπιές είναι βέβαιο ότι θα είχαν προσπεραστεί εάν τα αποκαλούμενα οικολογικά κινήματα λειτουργούσαν με αντιιεραρχικό και αδιαμεσολάβητο τρόπο, χωρίς δηλαδή την επιθυμία κατάληψης βουλευτικών εδράνων και συγκυβέρνησης. Οι οικολογικές κρίσεις δεν λύνονται μέσω των πολιτικο-οικονομικών συστημάτων που ευθύνονται άλλωστε γι’ αυτές, αλλά με την δική μας αλλαγή τρόπου ζωής που συνεπάγεται την αλλαγή και μεταβολή των κοινωνικών δομών.
Η «βιώσιμη ανάπτυξη» επιτρέπει σε εταιρείες που έχουν συμβάλλει στη ρύπανση περιοχών να αναπτύσσουν και πράσινη επιχειρηματικότητα. Στην περιοχή μας κλασσικά παραδείγματα αποτελούν ο όμιλος Λαυρεντιάδη, ιδιοκτήτης της ΝΕΟΧΗΜΙΚΗΣ και της αλυσίδας βιολογικών προϊόντων ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ και ο όμιλος ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΥ που παράλληλα με την κατασκευή μονάδων λιθάνθρακα συμμετέχει και σε σχήματα κατασκευής αιολικών πάρκων. Και αν για τους καπιταλιστές είναι μια ενδοσυστημική κερδοφόρα επιλογή δεν ισχύει το ίδιο για αριστερά κόμματα και οργανώσεις ή περιβαλλοντικές ΜΚΟ που τάσσονται ανερυθρίαστα υπέρ της κερδοσκοπικής και εν τέλει αναποτελεσματικής «βιώσιμης ανάπτυξης». Στόχος μας οφείλει να είναι η καθολική βιώσιμη κοινωνία και όχι πως το υπάρχον σύστημα θα λύσει τις αδηφάγες ενεργειακές του ανάγκες.
Παράλληλα, οι πωλήσεις βιολογικών προϊόντων μέσω του οργανωμένου λιανεμπορίου υπολογίζεται σε 40 εκατ. €, με 20% ετήσια αύξηση, σύμφωνα με στοιχεία της ICAP. Μέσω των super-market πραγματοποιείται το 45% του συνόλου των λιανικών πωλήσεων βιολογικών προϊόντων (που φθάνει στο 50% για τα οπωρολαχανικά), τα εξειδικευμένα καταστήματα βιολογικών προϊόντων καταλαμβάνουν το 50% του τζίρου και το υπόλοιπο 5% καλύπτεται από λαϊκές αγορές και άλλα καταστήματα. Σύμφωνα δε με εκτιμήσεις, σήμερα σε όλη την Ελλάδα λειτουργούν περισσότερα από 350 εξειδικευμένα καταστήματα πώλησης βιολογικών προϊόντων και ο αριθμός τους αυξάνεται συνεχώς. Οι εισαγωγές βιολογικών προϊόντων και τροφίμων είναι σημαντικές, και για το 2006 υπολογίζεται ότι αντιπροσώπευαν το 65% της συνολικής αξίας. Επίσης σε χώρες της βόρειας Ευρώπης υπάρχουν κατηγορίες προϊόντων όπου η συμμετοχή των βιολογικών φτάνει ακόμη και στο 40% της επιμέρους κατανάλωσης. Με βάση τους παραπάνω αριθμούς είναι εύκολα αντιληπτό ότι οι χονδρέμποροι και οι μεγάλες αλυσίδες super-market (όπως Βασιλόπουλος) επηρεάζουν σημαντικά την αγορά και σε σχέση με τον παραγωγό και σε σχέση με τον καταναλωτή. Γι’ αυτό ένα αυτόνομο δίκτυο προσφοράς βιολογικών προϊόντων με στενή σχέση καλλιεργητή και καταναλωτή σε συγκεκριμένους και σταθερούς χώρους, όπου μπορούν να λαμβάνουν χώρα και άλλες δραστηριότητες, αποτελεί ένα καλό στόχο και πρώτο βήμα αυτοοργανωμένης πρωkτοβουλίας και δράσης. Άλλωστε οι μονοδιάστατες επιλογές μας: Να τρεφόμαστε βιολογικά, να σπουδάζουμε τεχνολογίες «φιλικές προς το περιβάλλον», να εργαζόμαστε σε «πράσινες» εταιρίες ούτε αποδυναμώνει το σύστημα αλλά ούτε και προσφέρει μια ουσιαστική εναλλακτική πρόταση. Γιατί ο αγώνας δεν μπορεί να είναι μονάχα οικολογικός αλλά και κοινωνικός, όπως δεν μπορεί να είναι μονάχα ανθρωποκεντρικός αλλά και βιοκεντρικός.

(Το παραπάνω κείμενο αποτελεί εισήγηση της Ανταρσίας στον Εύριπο στην 2η οικολογική γιορτή στη Χαλκίδα)